Portret lekarza
aut. Zenon Andrzejewski, „Nasz Przemyśl”, styczeń 2012 (Nr 88)
Wśród absolwentów Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie, którzy w latach międzywojennych zdobyli dyplom „doktora wszech nauk lekarskich”, poczesne miejsce zajmuje wychowanek II Państwowego Gimnazjum im. prof. K. Morawskiego w Przemyślu – Szczepan Władysław Kreicarek. Był jednym z kilkunastu lekarzy, których w okresie Polski odrodzonej wydała „Morawa”1, i którzy niemal wszyscy po ukończonych studiach w lwowskiej Alma Mater powrócili do Przemyśla, budując, w trudnych czasach powojennych, zręby przemyskiej służby zdrowia.
Rok 1933. Wojskowy Szpital Okręgowy nr 10 w Przemyślu. Ppor. dr Szczepan Kreicarek (siedzi) z kolegą i przyjacielem ppor. dr. Stanisławem Pojaskiem na ćwiczeniach rezerwy.
Szczepan Władysław Kreicarek urodził się 24 grudnia 1901 r. w Przemyślu, przy ul. Sanowej 10, jako syn Franciszka, ślusarza kolejowego, i Katarzyny Wilkczyńskiej. 5 stycznia 1902 r. został ochrzczony w przemyskiej Katedrze, a rodzicami chrzestnymi byli Władysław Zlámal i Waleria Grad.
W latach 1908-1912 Szczepan uczęszczał do 4-klasowej Szkoły Ludowej im. św. Jana Kantego, a po jej ukończeniu rozpoczął naukę w C.K. Gimnazjum z językiem wykładowym polskim w Przemyślu na Zasaniu (późniejsze im. prof. K. Morawskiego).
Szeregowy student – skaut
Będąc w kl. VII Gimnazjum, 1 listopada 1918 r. zgłosił się na ochotnika do nowo powstałego w Przemyślu 37. Pułku Piechoty i uczestniczył w rozbrajaniu garnizonu austriackiego oraz zabezpieczaniu obiektów wojskowych i państwowych.
W okresie od 4-12 listopada brał udział w pierwszej obronie Przemyśla przed Ukraińcami, a następnie w marszu bojowym z Przemyśla przez Niżankowice, Nowe Miasto, Dobromil doszedł do Chyrowa. Przerzucony z pułkiem do Sądowej Wiszni, przez Gródek Jagielloński dotarł na przedpola Lwowa. Wycofany z frontu, wraz z innymi harcerzami i uczniami, 9 lutego 1919 r. został zwolniony z wojska, podjął przerwaną naukę w gimnazjum i w czerwcu 1920 r. zdał egzamin dojrzałości. Za udział w wojnie polsko-ukraińskiej został odznaczony Krzyżem Walecznych. Oto fragment wniosku odznaczeniowego z 10 maja 1921 r.:
„Szeregowy (student-skaut) Kreicarek Szczepan (…). Szczegółowy opis czynów: Od pierwszej chwili na placówce. Był jednym z pierwszych, który zajął dworzec kolejowy. W znacznej mierze przyczynił się do zajęcia magazynów prowiantowych. Wraz z kilkoma towarzyszami zajął koszary artylerii i arsenał. Dnia 1 listopada ogromnie się przyczynił do zorganizowania wśród młodzieży ruchu wolnościowego. W koszarach artyleryjskich, mimo polecenia ich opuszczenia, pozostał aż do chwili dostania się do niewoli. Po wydostaniu się z niewoli wziął udział w ataku na Buszkowice w „latającej patroli”, którą pomógł zorganizować. Niejednokrotnie był wysyłany z rozkazami do wysuniętych oddziałów w czasie walk. Kiedy inni opuścili magazyny amunicyjne na Lipowicy, on z towarzyszami zajął je. Brał udział we wszystkich potyczkach pod Przemyślem. Był jednym z tych, którzy mimo gradu kul nie zawahali się nosić amunicji do karabinu maszynowego.
W ataku na Przemyśl nie brał udziału, gdyż został wtedy wysłany z rozkazami do Buszkowic po oddziały tam stojące. Po zajęciu większej części Przemyśla przez nasze oddziały pełnił służbę w mieście, dochodząc do placówek”. Wniosek podpisali: por. Marian Doskowski – dowódca batalionu, por. Leon Kazubski – komendant 18. Pułku Strzelców i major sztabu generalnego Julian Stachiewicz – dowódca odsieczy Przemyśla.
Kurier plebiscytowy
Po maturze, od 20.06.1920 r. do końca lipca, Szczepan Kreicarek, wraz z zastępem przemyskich harcerzy2, pełnił służbę kurierską na terenach plebiscytowych na Spiszu i Orawie. Zadaniami zastępu były: agitacja, wywiad, ochrona komisji plebiscytowej oraz zapewnienie codziennej łączności z komitetem naczelnym. Gdy nie doszło do zapowiadanego plebiscytu, powrócił do Przemyśla i z początkiem sierpnia 1920 r., jako ochotnik, wziął udział z 38. Pułkiem Piechoty w walkach z bolszewikami pod Lwowem. Uczestniczył też w bitwie stoczonej 30.08.1920 r. pod Starym Milatynem z armią konną Budionnego.
Akademik
W październiku 1920 r. rozpoczął studia medyczne w Uniwersytecie Jana Kazimierza we Lwowie, które, z okresowymi przerwami, ukończył 4 lipca 1931 r., uzyskując dyplom doktora wszech nauk lekarskich. W czasie studiów działał społecznie w medyckim „bratniaku”3, a także był prezesem Domu Akademickiego Medyków. Jeszcze w trakcie studiów, w r. 1927, został mianowany podporucznikiem rezerwy. Okresowe ćwiczenia dla rezerwistów odbywał w 5. Pułku Strzelców Podhalańskich w Przemyślu i w Centrum Wyszkolenia Sanitarnego w Warszawie.
Początki kariery zawodowej
Po uzyskaniu dyplomu lekarskiego, jako sekundariusz, odbył czteroletnią praktykę na oddziale chirurgicznym w Szpitalu Powszechnym w Przemyślu, u dr Jana Zaczka. 1.01.1935 r. otrzymał nominację na stopień porucznika rezerwy. Do wybuchu wojny w 1939 r. mieszkał w Przemyślu przy ul. 3 Maja 1, a następnie przy placu Konstytucji 5 i prowadził praktykę prywatną. Ponadto pracował jako kontraktowy ordynator oddziału chirurgicznego w 10. Wojskowym Szpitalu Okręgowym, a także jako biegły sądowy i lekarz więzienny. Od 26.03.1936 został zatrudniony jako kontraktowy lekarz szkolny w oddziałach męskich w Państwowej 3-klasowej Szkole Handlowej Męskiej i Żeńskiej i Państwowym Koedukacyjnym Gimnazjum Kupieckim w Przemyślu, a od 20.04.1936 r., jako nauczyciel kontraktowy, uczył higieny w kl. III „A”.
Harcerz i „czuwajowiec”
Zarząd HKS „Czuwaj” w Przemyślu (rok 1923). Stoją od lewej: Wójtowicz Jan, Dalecki Adam – gospodarz klubu, Klisz Roman (ps. „Wampir”), Bilan Włodzimierz – kierownik sekcji piłki nożnej, Gardziel Jan – sekretarz. Siedzą od lewej: Kreicarek Szczepan – wiceprezes, Słaby Wilhelm – prezes, Zemanek Stanisław (członek).
Ważną kartę w biografii dr. Szczepana Kreicarka stanowią jego związki z przemyskim harcerstwem i Harcerskim Klubem Sportowym „Czuwaj”. Do harcerstwa wstąpił jeszcze w czasach gimnazjalnych, w roku 1916. Pełnił funkcję zastępowego w I Drużynie Harcerzy im. gen. Dezyderego Chłapowskiego „Honor bez Honorów”, działającej w ówczesnym C.K. Gimnazjum III w Przemyślu na Zasaniu. W dniach od 28 lipca do 18 sierpnia 1919 r. wziął udział w kursie instruktorskim w Zwierzyńcu Zamojskim, zorganizowanym przez naczelne władze harcerskie, uzyskując stopień przodownika (podharcmistrza). W latach 1919/20 sprawował funkcję drużynowego. Z „Czuwajem” związał się od jego zarania, tj. od 30 marca 1918 r., będąc, wraz z Wilhelmem Słabym i Adamem Kordeckim, współzałożycielem klubu. Wchodził w skład tzw. kapitanatu, pełniąc w nim funkcję sekretarza. Od samego początku był czynnym piłkarzem, uprawiał gimnastykę i lekkoatletykę, należał do sekcji wioślarskiej. W historii klubu zapisał się jako długoletni działacz. Od października 1920 r. do końca 1921 r. pełnił funkcję wiceprezesa zarządu klubu. W roku 1922 był członkiem komisji rewizyjnej. W roku następnym został wybrany ponownie wiceprezesem zarządu, a od 15.09.1923 r. objął funkcję prezesa. W latach 1925-1927 wchodził w skład Kolegium Sędziowskiego we Lwowie. Jako sędzia piłkarski cieszył się dużym autorytetem, zdobytym obiektywnością, zdecydowaniem i podejmowaniem trafnych decyzji na boisku. Z początkiem stycznia 1939 r. jeszcze raz powierzono mu funkcję prezesa klubu, którą pełnił do 19 marca tegoż roku. W latach 1937-1939 był lekarzem przemyskiego Hufca Harcerzy.
Wojna
Tuż przed wybuchem wojny niemiecko polskiej, 28 sierpnia 1939 r. dr Kreicarek został zmobilizowany i przydzielony do 10. Wojskowego Szpitala Okręgowego w Przemyślu (10. WSO), gdzie objął funkcję starszego ordynatora oddziału chirurgicznego. 10 września 1939 r. rozpoczęła się ewakuacja 10. WSO do Buska pod Lwowem, gdzie miał być rozwinięty szpital polowy. Po wkroczeniu armii sowieckiej do Polski, na rozkaz władz wojskowych, 19 września 1939 w miejscowości Jasina, personel 10. WSO przekroczył granicę polsko-węgierską i został internowany w obozie wojskowym w Ricse (płn. wsch. Węgry). Z tego obozu, 6.12.1939 r., dr Kreicarek uciekł do Budapesztu, gdzie w polskim konsulacie otrzymał pieniądze i fałszywe dokumenty, i jako cywil przez Jugosławię i Włochy przedostał się do Francji. W punkcie rejestracyjnym na stacji granicznej w Modanie (Alpy francuskie) został skierowany do Stacji Zbornej w koszarach Bessiéres w Paryżu. Po sprawdzeniu tożsamości i załatwieniu formalności weryfikacyjnych otrzymał przydział do służby medycznej Centrum Oficerów Wojsk Inżynieryjnych Armii Polskiej.
Dr Szczepan Kreicarek (Paryż, 1940).
Ewakuacja
Z chwilą kapitulacji Francji ewakuował się drogą morską do Wielkiej Brytanii, gdzie 26.06.1940 r. został naczelnym lekarzem 1. Baonu Saperów w Dundee, w Szkocji. Od 4.07.1942 do 5.05.1943 pełnił funkcję ordynatora oddziału chirurgicznego w Polskim Szpitalu Wojennym nr 1 w Taymouth Castle w Aberfeldy (hrabstwo Perthshire). 1 stycznia 1943 r. otrzymał nominację na stopień kapitana rezerwy. W okresie od 16.05.1943 do 26.02. 1944 był ordynatorem oddziału chirurgicznego Polskiego Szpitala Wojennego nr 2 w Dupplin Castle k. Perth, a następnie komendantem Polowego Zespołu Chirurgicznego nr 1. Na tych stanowiskach, jak napisano w służbowej opinii, „kpt. Szczepan Kreicarek okazał się doświadczonym chirurgiem, świetnym kolegą, sumiennym i gorliwym w swojej pracy”. 15 maja 1944 kpt. Kreicarek został odkomenderowany do 1. Dywizji Pancernej (1. DP), jako komendant sekcji ciężkiej Polowej Stacji Opatrunkowej. W przeddzień inwazji dywizji w Normandii zmieniono mu przydział służbowy i skierowano do 10. Lekkiej Kompanii Sanitarnej (10. LKS), której dowódcą był jego młodszy kolega i przyjaciel, również „czuwajowiec”, kpt. dr Marian Gorzeński. Po wylądowaniu 1. DP na kontynencie, dr Kreicarek w szeregach 10. LKS niósł pomoc medyczną polskim żołnierzom, rannym na bitewnych polach Francji, Belgii i Holandii.
Polski Szpital Wojenny nr 1 w Taymouth Castle w Aberfeldy (śr. Szkocja). Kpt. dr Szczepan Kreicarek z lewej.
Po powrocie
na Wyspy Brytyjskie, 24.02.1945 r. został mianowany ordynatorem oddziału chirurgicznego Polskiego Szpitala Wojennego nr 4 w Iscoyd Park k. Whitchurch w hrabstwie Shropshire, w randze majora. Był to stopień etatowy związany z pełnioną funkcją. Z opinii przełożonego st. ordynatora mjr. dr. Kazimierza Dębickiego: „(…) Kpt. dr Szczepan Kreicarek prowadząc samodzielnie powierzoną sobie część oddziału (120 łóżek) wykazał się należytym opanowaniem dużej chirurgii ogólnej, jak również nowych metod w leczeniu ran wojennych, w szczególności w postępowaniu ze skutkami zaniedbanych złamań kończyn wymagających zabiegów reparacyjnych. Kpt. dr Sz. Kreicarek, poza dużymi walorami fachowymi, przez harmonijną współpracę umożliwił mi trudne zadanie kierowania oddziałem”.
Major
20.04.1946 r. kpt. dr Kreicarek otrzymał faktyczną nominację na stopień majora. We wniosku awansowym przełożeni wyrazili o nim następującą opinię:
„Bardzo dobry oficer-lekarz i chirurg specjalista. Charakter pełnowartościowy, o dużej odwadze cywilnej. Posiada dużą energię i zmysł organizacyjny. Doskonale sobie radzi w ciężkich sytuacjach. W pracy sumienny i obowiązkowy. W odniesieniu do chorych bardzo ofiarny. Jako chirurg nadaje się na każde samodzielne stanowisko. Zasługuje na awans na stopień majora”.
Opinię wystawili: komendant Szpitala Wojennego nr 4 – płk dr med. Stanisław Orłowski i szef służby zdrowia I Korpusu płk dr med. Władysław Gergovich. 5 kwietnia 1947 r. mjr dr Kreicarek wstąpił do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia (PKPiR) i w miejscowości Godalming (płd. Anglia) współpracował z kpt. dr. Janem Falkowskim w komisji orzekającej o stopniu inwalidztwa rannych. Od grudnia 1947 do 29.04.1948 pełnił funkcję naczelnego chirurga w Szpitalu dla Ozdrowieńców w Inveraray – Argyll w Szkocji. Po wygaśnięciu kontraktu z PKPiR powrócił do życia cywilnego i 15.06.1949 r. zamieszkał w 2, Clifton Rd, Winchester, w hrabstwie Hampshire. Od 6.08.1949 do 6.08.1950 pracował w Royal South Hants. Hospital w Southampton na oddziale urazowym ofiar wypadków jako młodszy specjalista. Zwolniony, wyjechał w poszukiwaniu pracy do Londynu, jednak mimo rocznych starań nie mógł znaleźć żadnej posady. Ostatecznie osiedlił się w Wolverhampton, 33, Nottingham Place, W. 1, gdzie, po uzyskaniu zezwolenia lokalnych władz, 4.06.1951 r. rozpoczął praktykę lekarską w National Health Service, którą prowadził aż do śmierci.
Dr med. Szczepan Kreicarek
Mjr rez. dr Szczepan Kreicarek zmarł na zawał serca 28.09.1963 r. Został pochowany na cmentarzu w Wolverhampton. Miał następujące medale i odznaczenia: Odznakę Pamiątkową „Orlęta”, nadaną za obronę Kresów Wschodnich w 1919 r., „Gwiazdę Przemyśla”, nadaną za obronę miasta w 1918 r., Krzyż Walecznych nr 38457 (1921), Medal Niepodległości, Złoty Krzyż Zasługi z Mieczami nr 2597 (1944), Medal Wojska (1945) oraz pamiątkowe brytyjskie: 1939/45 Star, France and Germany Star.
Był żonaty z Anną Lucyną Kosińską, lekarką-dentystką, ur. 5.01.1906 r. w Nieszawie, córką Aleksandra i Zofii Czarneckiej. Ślub odbył się 11.04.1939 r. w kościele XX Salezjanów w Przemyślu. Małżonkowie rozdzieleni przez wojnę połączyli się w 1947 roku w Anglii. Dzieci nie mieli.
