„Tak, jak gdyby nas nigdy nie było”. Pamięci Ofiar „Aktion Reinhardt”

6 czerwca na przemyskim Placu Niepodległości została otwarta wystawa plenerowa, a na Zamku Kazimierzowskim podczas uroczystego koncertu wystąpił m.in. Darek “Maleo” Malejonek, Lilu i Basia Pospieszalska. To wspólne przedsięwzięcia Muzeum Getta Warszawskiego, Żydowskiego Instytutu Historycznego, Państwowego Muzeum na Majdanku, we współpracy z Towarzystwem Projektów Edukacyjnych oraz Miastem Przemyśl, realizowane w ramach 80 rocznicy Akcji Reinhardt - niemieckiej operacji zagłady Żydów polskich. Honorowy Patronat nad obchodami objął Prezydent  Rzeczypospolitej Polskiej - Andrzej Duda. W imieniu Prezydenta Miasta Przemyśla w wydarzeniu wziął udział Zastępca Prezydenta Bogusław Świeży.

Ponad półtora miliona polskich Żydów zostało zamordowanych w ramach precyzyjnego planu nazistowskich Niemiec, wcielonego na terenie Generalnego Gubernatorstwa i  nazwanego na cześć szefa Głównego Urzędu Bezpieczeństwa Rzeszy - Reinharda Heydricha. Z miast, miasteczek i wsi dystryktów warszawskiego, radomskiego, krakowskiego, lubelskiego i galicyjskiego, polskich Żydów wywożono do obozów natychmiastowej zagłady, głównie w Sobiborze, Treblince i w Bełżcu.

Polscy Żydzi jako pierwsi byli mordowani w komorach gazowych obozów zagłady. Niestety, aż do dziś świadomość tej zbrodni, jej okoliczności i skali, pozostaje w Polsce i za granicą znikoma. Chcemy to zmienić. – podkreśla Monika Krawczyk, dyrektor Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma.

 

Dziś, 80 lat po tych wydarzeniach, wspólny projekt „Tak, jak gdyby nas nigdy nie było” pozwala na upamiętnienie każdej z Ofiar. W ramach projektu realizowanych jest szereg wydarzeń kulturalnych (koncerty, wystawy), edukacyjnych (film i album dokumentalny) i naukowych (konferencje), zarówno w Polsce jak i w Izraelu i USA.  6 czerwca projekt zawitał do Przemyśla, gdzie na Placu Niepodległości została otwarta m.in. przez wspomnianego Zastępcą Prezydenta Miasta - Bogusława Świeżego, specjalna wystawa przygotowana przez Państwowe Muzeum na Majdanku. 24 plansze pozwalają szybko przyswoić najważniejsze informacje o tym mało znanym aspekcie  zbrodni wojennych. Teksty historyczne zostały zilustrowane zdjęciami, dokumentami i mapami.

Wystawa przedstawia miejsca i mechanizmy mordu oraz jego sprawców, ale głównym jej przesłaniem jest upamiętnienie żydowskich dzieci, kobiet i mężczyzn, ofiar rasistowskiej ideologii i antysemityzmu, a także przypomnienie o ich heroicznym oporze i walce o zachowanie ludzkiej godności i człowieczeństwa– mówi Wiesław Wysok zastępca dyrektora Państwowego Muzeum na  Majdanku. Ekspozycja dofinansowana ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, na przemyskim Placu Niepodległości będzie dostępna do 20 lipca. 

Po otwarciu wystawy, na scenie Przemyskiego Centrum Kultury i Nauki Zamek, odbył się koncert pod kierownictwem artystycznym Darka “Maleo” Malejonka, który zaprosił do udziału m.in.: Lilu i Basię Pospieszalską. Koncert „Tak, jak byśmy nigdy nie istnieli" to opowieść pisana muzyką i poezją o tragicznych wydarzeniach sprzed 80 lat, podczas którego wyjątkowo przejmująco wybrzmiały specjalnie zaaranżowane i wykonane utwory. Jego premiera miała miejsce w Lublinie, w miejscu symbolicznym bo właśnie tu znajdował się sztab akcji Reinhardt i  stąd w nocy z 16 na 17 marca 1942 roku wyruszył pierwszy transport do Bełżca. 

Wkrótce przed koncertem odbyły się wystąpienia zaproszonych gości:

- Dobrze więc, że pamięć o zagładzie Żydów trwa i jest dla nas i każdej kolejnej generacji przestrogą. Dzięki temu uświadamiamy sobie z przerażającą oczywistością do czego prowadzą totalitarne rządy, imperialna ideologia i po innych narodów. Szacunek dla pomordowanych w Bełżcu w ramach Aktion Reinhardt, gdzie trafiali z Generalnej Guberni, wymaga abyśmy się przeciwstawiali nowym barbarzyńcom i robili wszystko co w naszej mocy, aby uświadomili sobie, że wolny świat nie pozwoli na realizację ich imperialnych celów - zwrócił się do zebranych Zastępca Prezydenta Bogusław Świeży, nawiązując do toczącej się za wschodnią granicą wojny.

“Akcja „Reinhardt”, zarówno z uwagi na sposób jej przeprowadzenia, jak i liczbę ofiar, była zbrodnią na niespotykaną skalę. W jej rezultacie straciło życie najwięcej obywateli polskich pochodzenia żydowskiego zamordowanych podczas niemieckiej okupacji. Osiemdziesiąta rocznica to właściwy moment, żeby przywołać pamięć o Ofiarach tych straszliwych wydarzeń - mówi Albert Stankowski, Dyrektor Muzeum Getta Warszawskiego - Dlatego wspólnie przygotowaliśmy plan obchodów upamiętniających, który obejmuje bogaty program edukacyjny dla młodzieży szkolnej w Polsce i zagranicą, konferencję naukową, wystawy plenerowe, publikacje rocznicowe, pokazy filmu dokumentalnego oraz koncerty i spotkania dla lokalnych społeczności. W tym trudnym czasie nieustanne przypominanie o tym, jak straszne konsekwencje niesie za sobą każda wojna jest naszą szczególną powinnością. Nie tylko wobec Ocalałych z Zagłady i ich potomków, ale także wobec młodych ludzi wchodzących dziś w dorosłe życie, którzy w przyszłości przejmą od nas odpowiedzialność za kształtowanie pamięci i postaw następnych pokoleń.”

 
Kolejne miasta w których będą realizowane działania w ramach projektu “Tak, jak byśmy nigdy nie istnieli” to Warszawa, Kielce oraz Białystok.

Więcej informacji o projekcie znajduje się pod linkami:

http://tpe.org.pl/projekty/tak-jak-bysmy-nigdy-nie-istnieli/

http://tpe.org.pl/wysluchaj-tak-jak-bysmy-nigdy-nie-istnieli/

---

O AKCJI REINHARDT

Akcja „Reinhardt“, nazywana również „Einsatz Reinhardt", to nazwa operacji zagłady Żydów polskich oraz Żydów deportowanych wcześniej na obszar Generalnego Gubernatorstwa i Okręgu białostockiego przeprowadzonej w latach 1942–1943 w ramach tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej (Endlösung der Judenfrage). Operacja ta była częścią Zagłady – masowych prześladowań i eksterminacji Żydów w Europie i na terenie Afryki Północnej. Podczas Akcji „Reinhardt” przywożono także Żydów z innych krajów europejskich, m.in. z Holandii, Austrii, Czechosłowacji, Francji, Niemiec i Grecji. W trzech głównych obozach akcji „Reinhardt” zamordowano ok. 135 tys. osób z zagranicy. Na zakończenie akcji, w listopadzie 1943, przeprowadzono akcję „Dożynki” (Erntefest), podczas której w dniach 3-4 listopada 1943 zamordowano ok. 42 tysiące Żydów. W sumie w czasie Akcji „Reinhardt” zginęło ok. 1,85 mln Żydów.

W rezultacie Akcji „Reinhardt” dokonano straszliwej zbrodni wyniszczenia całych wspólnot żydowskich i grabieży mienia na ogromną skalę. Po Akcji „Reinhardt” przestał istnieć świat żydowski w Polsce, jakim go znano przed wybuchem wojny. Zniszczeniu uległa cała prawie tysiącletnia kultura.

---

O ORGANIZATORACH 

Muzeum Getta Warszawskiego (MGW) - zostało powołane w marcu 2018 roku. Jego głównym zadaniem jest ukazanie i popularyzacja wiedzy na temat życia, walki i masowej śmierci około 500 tysięcy Żydów zamkniętych w największym getcie utworzonym przez Niemców na okupowanych ziemiach polskich podczas II wojny światowej. Siedziba muzeum powstaje się w zabytkowym kompleksie budynków byłego szpitala dziecięcego ufundowanego w 1878 roku przez rodziny żydowskich przemysłowców i filantropów Bersohnów i Baumanów.  Podczas II wojny światowej szpital znalazł się w granicach getta, a po jej zakończeniu przez kilka lat mieściła się tu siedziba Centralnego Komitetu Żydów w Polsce. Tworzona wystawa stała ukaże różnorodność skupiska żydowskiego w Warszawie na przełomie XIX i XX wieku [w okresie poprzedzającym II wojnę światową], a następnie losy Żydów warszawskich po wybuchu wojny oraz proces gettoizacji okupowanych przez Niemcy terytoriach. Zasadnicza część ekspozycji będzie poświęcona gettu warszawskiemu, przede wszystkim jego życiu codziennemu – nieustannej batalii o przetrwanie własne i najbliższych, widocznej  w staraniach o zapewnienie bytu, ale też podtrzymywaniu praktyk religijnych, wszelkich przejawach działalności kulturalnej, artystycznej i edukacyjnej. 

Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma - założona w 1947 roku instytucja, której misją jest upowszechnianie wiedzy na temat dziedzictwa tysiącletniej obecności Żydów na ziemiach polskich. Instytut jest zarówno depozytariuszem pamięci o przeszłości, jak i żywym centrum kultury – miejscem, które aktywnie uczestniczy w procesie kształtowania świadomości historycznej i postaw społecznych. Jednym z najważniejszych zadań Żydowskiego Instytutu Historycznego jest dbanie o spuściznę żydowską przechowywaną w archiwum Instytutu. Na jego zbiory składa się siedem milionów stron różnorakich dokumentów. Najważniejszą częścią zbiorów jest Archiwum Podziemnego Getta Warszawy, zwane też Archiwum Ringelbluma.

Państwowe Muzeum na Majdanku - powstało w listopadzie 1944 roku na terenie byłego niemieckiego obozu koncentracyjnego. Jest instytucją podległą bezpośrednio Ministerstwu Kultury i Dziedzictwa Narodowego. Muzeum prowadzi działalność wystawienniczą, edukacyjną i naukową. Od 2004 roku oddziałem zamiejscowym PMM jest Muzeum i Miejsce Pamięci w Bełżcu, a od 2012 roku – Muzeum i Miejsce Pamięci w Sobiborze. Misją Muzeum jest pielęgnowanie pamięci i rozwijanie edukacji historycznej o okupacji niemieckiej na Lubelszczyźnie podczas II wojny światowej, w szczególności poprzez upamiętnianie ofiar, ochronę obiektów oraz dokumentowanie historii obozu koncentracyjnego na Majdanku oraz obozów zagłady w Bełżcu i Sobiborze.

Towarzystwo Projektów Edukacyjnych - to organizacja pozarządowa, która powstała z pasji do historii, sztuki oraz edukacji. Na co dzień zajmuje się projektowaniem i realizacją programów edukacyjnych poświęconych promocji polskiej kultury, historii i języka, łącząc tradycyjną metodykę z nowoczesnymi narzędziami dotarcia do młodzieży. Swoje działania realizuje w kooperacji z krajowymi, a także z zagranicznymi partnerami, wśród których są m.in.: Muzeum Stutthof w Sztutowie, Muzeum Yad Mordechai, Instytut Polski w Tel Awiwie. Koncert “Tak, jak gdyby nas nigdy nie było” jest czwartym współtworzonym z Darkiem “Maleo” Malejonkiem - poprzednie to "Odwagą bijące serca" - koncert polskich i izraelskich artystów w hołdzie żydowskim żołnierzom z Armii Andersa, "Miasto Bohaterów" - opowieść o zwykłych-niezwykłych bohaterach wojennej stolicy oraz “Jak skała na morzu! Polskość Pomorza"

informacja za: Towarzystwo Projektów Edukacyjnych

zdjęcia: Witold Wołczyk