Czarny szlak forteczny

aut. Jakub Sadowy, „Nasz Przemyśl”, maj 2007 (Nr 32)

Czarny szlak forteczny, podobnie jak pozostałe piesze szlaki turystyczne okolic Przemyśla, jest szlakiem górskim. Prawie w całości znajduje się poza granicami administracyjnymi miasta w ich obecnym kształcie. Jedynie krótki fragment szlaku prowadzi położoną na peryferiach ulicą Obronną (boczna Wysockiego). Jako szlak łączący forty pierścienia zewnętrznego Twierdzy Przemyśl ma jednak duże znaczenie turystyczne.

Czarny szlak forteczny jest krótki, ale ma złożony przebieg. Składa się z dwóch odcinków: północnego i południowego. Charakterystyczną cechą szlaku jest to, że ze względu na brak przepraw przez San, oba odcinki nie łączą się ze sobą, a każdy z nich tworzy jakby odrębną całość, składającą  się z dwóch części: karpackiej i podkarpackiej.

Fragment Fortu VI Iwanowa Góra (Helicha).jpeg

Ze względu na charakter czarnego szlaku fortecznego turysta pieszy zmuszony jest zorganizować wędrówkę w co najmniej dwóch etapach. Przy opisie szlaku przyjęto poruszanie się zgodne z ruchem wskazówek zegara, ale trasę można z równym powodzeniem odbywać w odwrotnym kierunku. Połączenia, ze względu na bliską odległość szlaku od miasta, są stosunkowo dobre - nieliczne kursy autobusów MZK i PKS są uzupełniane przez przewoźników prywatnych (busy). Początek trasy odcinka pierwszego znajduje się w Hurku – Łapajówce na krzyżówce drogi krajowej 28 z drogą powiatową do Siedlisk (połączenie w kierunku Medyki), a koniec w Górnej Dybawce (połączenia od strony Krasiczyna). Początek odcinka drugiego znajduje się na skrzyżowaniu w Kuńkowcach (komunikacja do Dynowa), a koniec w Bolestraszycach (komunikacja: busy i autobusy PKS do Wyszatyc).

I. ODCINEK POŁUDNIOWY CZARNEGO SZLAKU FORTECZNEGO ma długość 26 kilometrów. Szlak zaczyna się na skrzyżowaniu drogi krajowej 28 z drogą powiatową do Siedlisk (Hurko – Łapajówka) i prowadzi przez należące do Płaskowyżu Sańsko – Dniestrzańskiego Płaskowyż Mościski i Bramę Przemyską (Podkarpacie Wschodnie) oraz przez Pogórze Przemyskie (część Pogórza Karpackiego; Karpaty Zachodnie) do przystanku w Górnej Dybawce. Ten odcinek szlaku, w przeciwieństwie do odcinka północnego, tworzy pewien system, złożony ze szlaku głównego i szlaków dojściowych do poszczególnych fortów.

1.Część podkarpacka odcinka południowego czarnego szlaku fortecznego znajduje się na Płaskowyżu Sańsko – Dniestrzańskim. Czarny szlak forteczny biegnie od położonego jeszcze w Kotlinie Sandomierskiej (Podkarpacie Północne) Hurka przez Płaskowyż Sańsko – Dniestrzański (Podkarpacie Wschodnie) do Grochowiec. Tylko pierwszy kilometr czarnego szlaku fortecznego znajduje się w Kotlinie Sandomierskiej, dalej szlak dociera do wyżej położonych terenów Płaskowyżu Mościskiego, który jest częścią Płaskowyżu Sańsko-Dniestrzańskiego. Od Jaksmanic do Łuczyc prowadzi na granicy płaskowyżu Mościskiego i Kotliny Sandomierskiej, a w Łuczycach wkracza na obszar Bramy Przemyskiej, także należącej do Płaskowyżu Sańsko – Dniestrzańskiego. Do Pogórza Przemyskiego dociera dopiero w Grochowcach.

Najważniejsze punkty:

1. Fort XV „Borek” pancerny fort w Siedliskach.

2. Fort I „Salis Soglio” - także w Siedliskach, planowany jako fort pancerny, ostatecznie wybudowany jako fort artyleryjski. Do Siedlisk dojechać można autobusem MZK linii nr 13.

3. Rezerwat „Skarpa Jaksmanicka” chroniący kolonię lęgową żołny (ptak).

4. Fort II „Jaksmanice” - w Jaksmanicach (fort pancerny).

5. Fort III „Łuczyce” - jednowałowy fort artyleryjski w Łuczycach, na widokowym wzgórzu o wysokości 278 m n.p.m., położonym w samym rogu Płaskowyżu Mościskiego.

6. Łuczyce - w niewielkiej odległości od szlaku znajduje się drewniana cerkiew z XIX w., a na trasie szlaku - wisząca kładka na Wiarze.

7. Fort IV „Optyń” – fort pancerny  w Pikulicach na wzgórzu Optyń (322 m npm.), będącym najwyższym wzniesieniem Płaskowyżu Sańsko – Dniestrzańskiego na terenie Polski.

8. Fort V „Grochowce” – jednowałowy fort artyleryjski w Grochowcach.

 

2.Część karpacka odcinka południowego czarnego szlaku fortecznego wiedzie wzniesieniami Pogórza Przemyskiego, od Grochowiec przez wzgórza Iwanowa Góra, Wapielnica (węzeł szlaków) i Prałkowska Góra do Górnej Dybawki.

Na Forcie VII Prałkowce.jpeg

Kościół parafialny w Prałkowcach z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Zbaraskiej i nawiązującym.jpeg

Najważniejsze punkty:

1. Fort VI Helicha (Iwanowa Góra) - jednowałowy fort artyleryjski w lesie grochowskim na wzgórzu Iwanowa Góra (407 m npm.).

2. Wapielnica - wzgórze o wysokości 394 m npm. na granicy terenów należących do Pikulic i Kruhela Wielkiego. Na skrzyżowaniu dróg w pobliżu wierzchołka wzniesienia znajduje się najważniejszy w okolicach Przemyśla węzeł szlaków turystycznych, na szczycie pomocniczy Fort VIb „Lipnik”, a w lesie, niedaleko od drogi, miejsce nieczynnej kopalni odkrywkowej wapienia. Niestety ślady kopalni są mało czytelne w terenie.

3.  Kruhel Wielki - wieś w bezpośrednim sąsiedztwie Przemyśla. Czarny szlak forteczny omija zabudowania wsi, jednak warto odbić kilkaset metrów, żeby zobaczyć XVII wieczną, drewnianą cerkiew, jedną z najstarszych istniejących do dzisiaj w Polsce.

4.  Prałkowce – miejscowość będąca dobrym punktem wypadowym na czarny szlak. Na uwagę zasługuje kościół parafialny z łaskami słynącym obrazem Matki Bożej Zbaraskiej (obok przystanku autobusowego). Do szlaku dochodzi się drogą prowadzącą w kierunku Zalesia.

5.  Fort VII „Prałkowce” – jednowałowy fort artyleryjski usytuowany na Prałkowskiej Górze (351 m npm.).

Najważniejszy węzeł szlaków turystycznych okolic Przemyśla znajduje się na skrzyżowaniu pod szczy.jpeg

Prałkowski Potok.jpeg

Tablica informacyjna w miejscu nieczynnej kopalni odkrywkowej wapienia z XIX wieku, umocowana na.jpeg

II.ODCINEK PÓŁNOCNY CZARNEGO SZLAKU FORTECZNEGO o długości 19 kilometrów prowadzi przez Pogórze Dynowskie (część Pogórza Karpackiego; Karpaty Zachodnie) i należącą do Podkarpacia Północnego Kotlinę Sandomierską, a dokładnie przez jej części: Podgórze Rzeszowskie i Dolinę Dolnego Sanu. Północny odcinek szlaku nie ma odgałęzień w postaci szlaków dojściowych.

1.Część karpacka północnego odcinka czarnego szlaku fortecznego biegnie Pogórzem Dynowskim od Kuńkowiec, przez peryferie Przemyśla (ul. Obronna) do Ujkowic, gdzie w rejonie Fortu X „Orzechowce” wkracza na obszar Kotliny Sandomierskiej) Podgórza Rzeszowskiego).

Najważniejsze punkty:

1.  Fort VIII „Łętownia” – jednowałowy fort artyleryjski w Kuńkowcach. W pomieszczeniach zgromadzono szereg pamiątek z czasów I wojny światowej.

2.  Fort IX „Brunner” – uniwersalny fort pancerny na gruntach wsi Ujkowice.

 

2.Część podkarpacka północnego odcinka czarnego szlaku fortecznego znajduje się na wyżynnym, rolniczym obszarze, należącego do Kotliny Sandomierskiej Podgórza Rzeszowskiego. Końcowy fragment szlaku, za Fortem XIII „San Rideau” opada na równinny teren Doliny Dolnego Sanu.

Najważniejsze punkty:

1.  Fort X „Orzechowce” – fort w Ujkowicach, pierwotnie artyleryjski, przebudowany następnie na fort pancerny.

2.  Fort XI „Duńkowiczki” – fort pancerny w Duńkowiczkach, także przebudowany z wcześniejszego fortu artyleryjskiego. Doskonały punkt widokowy.

3.  Fort XII „Werner” – artyleryjski fort w Żurawicy. Niedostępny dla ruchu turystycznego.

4.  Arboretum w Bolestraszycach – placówka położona w bliskim sąsiedztwie legendarnego Fortu XIII „San Rideau”. Na obszarze parku znajduje się szereg zabytków przyrody i kultury naszych terenów.

5.  Fort XIII „San Rideau” – pancerny fort w Bolestraszycach, na krawędzi Podgórza Rzeszowskiego, opadającego w tym miejscu skarpą ku Dolinie Dolnego Sanu.

 

Czarny szlak forteczny na obszarze Pogórza Przemyskiego (od Grochowiec do Górnej Dybawki) przebiega przez teren Parku Krajobrazowego Pogórza Przemyskiego.

Przebieg czarnego szlaku fortecznego pokrywa się w większości z wytyczoną dużo później Forteczną Trasą Rowerową (zielony szlak rowerowy, tj. czarny rower i zielony prostokąt na białym tle).

XVII - wieczna cerkiew w Kruhelu Wielkim znajduje się w odległości kilkuset metrów od czarnego sz.jpeg

Czarnym szlakiem fortecznym zajmuje się Oddziałowa Komisja Turystyki Górskiej przy Oddziale PTTK im. dr. M. Orłowicza w Przemyślu. Informacje o szlaku można znaleźć na stronie Oddziału  – www.przemysl.pttk.pl . Stan oznakowania jest dobry. Odnowienia prawie całej trasy dokonano w roku 2005.

Na zakończenie należy wspomnieć, że w ostatnim czasie zostały odnowione szlaki spacerowe w naszym mieście. Uatrakcyjniono także ich przebieg. Szlaki spacerowe oznacza się kwadracikami, podzielonymi po przekątnej na dwa trójkąty: biały i drugi w kolorze szlaku. Przemyskie Szlaki Spacerowe to szlak staromiejski (kwadraciki biało-niebieskie) i szlak zasański (kwadraciki biało – czerwone). Przemyskie Szlaki Spacerowe na znacznym odcinku prowadzą wzdłuż umocnień pierścienia wewnętrznego Twierdzy Przemyśl (linii noyon), dlatego zwiedzanie fortów naszej Twierdzy trasą czarnego szlaku fortecznego warto ubogacić o jeden lub dwa spacery Przemyskimi Szlakami Spacerowymi.

Kategorie strony: "Nasz Przemyśl"
Opublikował(a): Witold Wołczyk Data publikacji: 26-04-2017 14:17

Na skróty